Gò Tháp Mười (Đồng Tháp)- Truyền thuyết và lịch sử

Gò Tháp, Gò Tháp Mười là tên gọi khá xa xưa của vùng đất thuộc phần lớn huyện Tháp Mười ngày nay.

Tên tỉnh Đồng Tháp cũng có xuất xứ từ đây, theo tư liệu của Bảo tàng Đồng Tháp: sách Gia Định thành thông chí gọi vùng nầy là Vô-tà-ôn, chằm lớn và Lâm Tẫu. Sách Đại nam nhất thống chí gọi vùng này là chằm Măng Trạch và hồ Pha Trạch. Trong bản đồ của Pháp năm 1862, vùng này được ghi là Plaine inond’ee couverte d’ herhe (Cánh đồng nước ngập cỏ), về sau họ ghi gọn lại là Plaine des Joncs ( Đồng cỏ lác).

Đời Tự Đức trong các châu bản gọi vùng này là “Thập Tháp”. Sau đó, tờ công báo của Nam kỳ thuộc địa gọi là “Tháp Mười”.

Qua thời gian, người ta gọi vùng đất trũng, phèn mênh mông rừng tràm xen kẽ những cánh đồng hoang rất rộng lớn, đầy cỏ bàng, năn, lác và những bàu, lung sen là Đồng Tháp Mười, gồm có phần lớn tỉnh Đồng Tháp ngày nay và một phần các tỉnh Long An, Tiền Giang.

Khu di tích Gò Tháp tọa lạc tại địa bàn hai xã Mỹ Hòa và Tân Kiều, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, cách thị xã Cao Lãnh về hướng đông bắc 43 km, cách thị trấn Tháp Mười khoảng 10 km về hướng Bắc. Đây là khu di tích văn hóa, lịch sử độc đáo được Bộ VHTT (cũ) công nhận năm 1998.

Các nhà khảo cổ trong các lần khai quật di chỉ Gò Tháp vào các năm 1984, 1993 đã phát hiện nhiều di vật của nền văn hóa Óc Eo dưới lòng đất cát pha sét, có niên đại cách đây trên một thiên niên kỷ rưỡi. Các tượng thần của Hindu giáo như Vishinu, Ganesa, Shiva và các mẫu vật sành sứ, ấm chén, khuôn chế tác nữ trang hiện được trưng bày khá phong phú tại bảo tàng Đồng Tháp. Mộ táng bảy lớp và chín lớp bằng gạch kết dính có hoa văn tám cánh thể hiện bốn phương, tám hướng trùng khớp theo la bàn tạo ra sự bí ẩn chưa được khám phá. Có một số cọc gỗ chìm dưới lớp đất 2 đến 3m. Người ta cho rằng đó là dấu vết nhà sàn của một cụm dân cư cổ sống trong vùng rún lũ, mà Gò Tháp là nơi tập trung.

Đến Gò Tháp, bạn sẽ thấy mình như hòa nhập vào cảnh quan thiên nhiên với môi trường sinh thái còn mang nhiều nét hoang sơ. Nơi đây có nhiều giồng cát quanh co như lượn sóng với chiều dài gần 500m, ngang 200m, tạo thành cụm gò nổi, trên gò có nhiều cây cổ thụ như trôm, gáo, sao, dầu, thau lau sừng sững tỏa bóng thâm u. Vào Mùa nước nổi, Đồng Tháp Mười mênh mông trắng xóa, xen lẫn với những cụm xóm làng xanh tươi như những ốc đảo, tạo thành một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp.

Từ cuối thế kỷ XVII đầu thế kỷ XVIII, nguời Việt ở Đàng Ngoài và vùng Ngũ Quãng tiến vào phương Nam khẩn hoang lập ấp, lúc ấy Đồng Tháp Mười vẫn còn rất hoang vu với rừng rậm bạt ngàn, đầm bãi sình lầy, thiên nhiên khắc nghiệt.

Quần thể di tích Gò Tháp có tên Prasat Pream Loven gồm có 5 di tích tiêu biểu: Gò Tháp Mười, tháp Cổ Tự, mộ và đền thờ anh hùng Thiên hộ Dương (Võ Duy Dương) và Đốc binh Kiều, gò Minh Sư, miếu Bà Chúa Xứ. Trong khu vực Gò Tháp, các nhà khảo cổ đã phát hiện được nhiều di vật cổ của nền văn minh Óc Eo. Ngày nay, người ta đã biết rằng cách đây trên dưới một thiên niên kỷ rưỡi, trên vùng đất Nam bộ, xưa kia đã từng có một vương quốc tên là Phù Nam, xuất hiện ở thế kỷ thứ 2, sau đó suy tàn và mất đi vào thế kỷ 6. Các di chỉ văn hóa Óc Eo được phát hiện rất nhiều nơi ở Đông Nam bộ và Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Gò Tháp Mười là nơi cao nhất nằm ở phía nam khu di tích.Trong chiến tranh chống Pháp và Mỹ, Gò Tháp Mười từng là căn cứ của các cơ quan kháng chiến ở Nam bộ, Khu 8, trường Quân chính khu 8...

Cách Gò Tháp Mười 100 m về phía Bắc là chùa Tháp Linh Cổ Tự, tương truyền rằng đã có từ đời Thiệu Trị (1841-1847), xa xưa là ngôi tháp thờ các vị thần của Hindu giáo. Sau một thời gian hoang phế bởi chiến tranh loạn lạc, ngày nay ngôi chùa cổ này đã được trùng tu lại. Tháp Linh Cổ Tự trông hoành tráng uy nghi với kiến trúc hiện đại nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa của các đình chùa Việt Nam qua những tượng Phật, và các hoa văn, họa tiết trang trí...

Ở khoảng giữa Gò Tháp Mười và Tháp Linh Cổ Tự có miếu Hoàng Cô, theo dân gian địa phương, miếu này thờ bà Nguyễn Phúc Hồng Nga là em gái của vua Gia Long. Phía sau miếu có ngôi mộ của Hoàng Cô, núm mộ được dân chúng đắp bằng những viên đá trứng bằng nắm tay vun cao lên. Hiện các nhà nghiên cứu vẫn còn đang trong quá trình tìm hiểu về lịch sử cũng như mộ táng của vị công chúa nầy.

Hằng năm, có hai kỳ lễ hội dân gian truyền thống: vía Bà Chúa Xứ (15 tháng 3 âm lịch) và lễ tưởng niệm hai vị anh hùng dân tộc Thiên hộ Dương, Đốc binh Kiều (15 tháng 11 âm lịch). Có hàng trăm ngàn lượt khách hành hương về Gò Tháp để thưởng ngoạn sinh hoạt văn hóa “học trò lễ”, “nhạc lễ”, “múa lân sư rồng” và cùng đắm mình trong không gian một thời của vương quốc Phù Nam huyền thoại với nền văn minh Óc Eo nổi tiếng...