Phú Yên trong chiến cuộc Đông - Xuân 1953 - 1954, chiến dịch Atland

Phú Yên trong chiến cuộc Đông - Xuân 1953 - 1954, chiến dịch Atland

Góp phần đánh bại chiến dịch Atlăng của thực dân Pháp ở Phú Yên, quân dân Phú Yên đã chia lửa với cả nước trong chiến dịch Đông Xuân 1953-1954, góp phần vào chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ chấn động địa cầu là vì:

Trước những thất bại to lớn và ngày càng nặng nề trên khắp các chiến trường. Tháng 5-1953, với sự thỏa thuận của Mỹ, Chính phủ Pháp cử Đại tướng Navarre sang làm Tổng chỉ huy quân đội Pháp ở Đông Dương.

Sau khi xem xét và nghiên cứu tình hình trên các chiến trường, Navarre đệ trình lên Hội đồng quốc phòng Pháp một kế hoạch quân sự lớn nhằm xoay chuyển tình thế và kết thúc chiến tranh trong vòng 18 tháng. Trọng tâm của kế hoạch Navarre là dựa vào sự tăng viện súng đạn và tiền bạc của Mỹ, đưa quân từ chính quốc và các nước thuộc địa, ra sức xây dựng quân ngụy thành một lực lượng cơ động mạnh. Chiến dịch Át Lăng (Atlante) là một bộ phận quan trọng của kế hoạch Navarre được chia làm 3 bước:

Bước 1: Sử dụng 22 tiểu đoàn từ Khánh Hòa, Đắk Lắk đánh chiếm tỉnh Phú Yên trong tháng 1-1954.

Bước 2: Sau khi chiếm xong Phú Yên, tăng thêm lực lượng đánh chiếm Quy Nhơn và Bình Định.

Bước 3: Tập trung lực lượng lấy thị xã Quảng Ngãi làm nơi hợp điểm, hoàn thành mục tiêu chiếm vùng tự do khu V.

Để chuẩn bị cho chiến dịch Át Lăng, tháng 12-1953, Pháp lần lượt đưa binh đoàn cơ động số 10 từ Pháp sang, điều binh đoàn 100 từ chiến trường Nam Triều Tiên về, điều các binh đoàn số 11, 21 từ Bình-Trị-Thiên vào, Nam Bộ ra, hợp cùng các binh đoàn cơ động 41, 42 và các tiểu đoàn độc lập tại chỗ, hình thành một lực lượng tập trung gồm 40 tiểu đoàn.

Trước những hành động của địch, ngày 11-1-1954, Tỉnh ủy họp, thảo luận, nêu cao quyết tâm lãnh đạo lực lượng vũ trang và nhân dân đánh bại cuộc lấn chiếm, tích cực phục vụ chiến trường vùng sau lưng địch.

Toàn tỉnh Phú Yên sôi sục chuẩn bị vào cuộc chiến đấu to lớn và quyết liệt nhất.

Sáng sớm ngày 20-1-1954, 22 tiểu đoàn địch, trong đó có 4 binh đoàn cơ động và 2 tiểu đoàn ngụy mở cuộc tấn công vào Phú Yên. Địch sử dụng máy bay ném bom, bắn pháo dọn đường cho bộ binh, xe cơ giới từ Cheo Reo đánh xuống Củng Sơn, từ Đèo Cả đánh ra Tuy Hòa, dùng thuyền đổ bộ từ biển vào và dùng máy bay cho quân nhảy dù xuống thị xã Tuy Hòa.

Địch nhanh chóng chiếm Củng Sơn và thị xã Tuy Hòa, từ thị xã Tuy Hòa đánh ra Chí Thạnh. Từ Củng Sơn, một cánh quân tiến ra Sơn Định, một cánh khác tiến đến Vân Hòa xuống An Lĩnh về Chí Thạnh; một cánh tiến xuống An Xuân, rồi về La Hai. Cánh quân chiếm Chí Thạnh tiếp tục hành quân ra Sông Cầu, một bộ phận lên La Hai đánh ra Xuân Lãnh và từ La Hai địch nối với quốc lộ 1 ra Sông Cầu qua đèo Cây Cưa.

Trước sự tấn công ồ ạt của địch, các lực lượng của ta đã dựa vào các hầm chông, bãi mìn, làng chiến đấu... chặn đánh quyết liệt. Du kích xã Hòa Hiệp, Hòa Thành (Tuy Hòa), Suối Trai (Sơn Hòa), Xuân Phước, Xuân Quang, Xuân Long, La Hai (Đồng Xuân) gây cho địch những tổn thất lớn. Riêng tại thị xã Tuy Hòa, đại đội 377 và 385 cùng lực lượng du kích các xã Hòa Thắng, Hòa Kiến chặn đánh địch đổ bộ lên thị xã Tuy Hòa, sau đó dũng cảm tập kích vào sân bay Tuy Hòa.

Cánh quân từ Tuy Hòa ra Chí Thạnh bị du kích các xã An Chấn, An Mỹ, An Hiệp, An Cư chặn đánh. Trên đoạn đường gần 30km, địch phải mất 4 ngày và hơn 300 lính chết và bị thương mới tụ được quân.

Tiểu đoàn Ngự lâm quân số 1 vừa đến Đồng Tròn, vùng V An Nghiệp, bị tiểu đoàn 40 và dân quân du kích đánh thiệt hại nặng.

Đầu tháng 2-1954, tiểu đoàn 375 đã thọc sâu đánh vào vùng sau lưng địch ở huyện Đồng Xuân.

Ngày 7-3-1954, tiểu đoàn 375 cùng dân quân du kích xã An Định, An Nghiệp, Xuân Sơn đánh phục kích đoạn qua xóm Bầu Vườn (xã Xuân Sơn). Toàn bộ đại đội lính Âu-Phi bị tiêu diệt và bị bắt sống, 26 chiếc xe bị phá hủy. Địch phản ứng bắn pháo từ La Hai xuống An Định, An Nghiệp và cho lực lượng cơ giới truy kích từ La Hai xuống cầu Cây Cam ngược về phía An Định, An Nghiệp.

Ngày 10-3-1954, hai cánh quân địch, một từ Sông Cầu vượt đèo Cù Mông, một từ La Hai theo đường số 6 đánh ra Bình Định. Tiểu đoàn 375 cùng bộ đội địa phương huyện Đồng Xuân và du kích các xã lợi dụng địa hình hiểm trở, phục kích đánh nhiều chặng, địch mất 2 ngày mới hợp quân tại Diêu Trì.

Ngày 17-3-1954, tiểu đoàn 375 lại đánh tập kích vào quân địch đóng tại đèo Quán Cau.

Ngày 21-3-1954, một tiểu đoàn địch từ La Hai càn lên vùng Suối Cối (xã Xuân Phước), nơi địch cho là có cơ quan đầu não của hai tỉnh Phú Yên và Đắk Lắk. Tiểu đoàn 365 thuộc trung đoàn 803 được quân khu phái vào, phối hợp với dân quân địa phương chiến đấu tiêu diệt gọn tiểu đoàn Ngự lâm quân số 1.

Sau trận Suối Cối, lực lượng địch đóng tại Phước Lãnh, Triêm Đức, Xuân Phước, Xuân Sơn rút chạy.

Thế là chỉ trong vòng hai tháng kể từ ngày địch bắt đầu mở chiến dịch Át Lăng đánh ra Phú Yên (20-1-1954) một vùng lãnh thổ rộng lớn ở phía tây huyện Đồng Xuân không còn bóng giặc.

Tháng 3-1954, quân và dân Sơn Hòa làm chủ đường số 7, du kích xã Sơn Phước, Suối Bạc phối hợp với công binh tỉnh tiêu diệt 7 xe quân sự địch đóng tại suối Quanh. Tháng 4-1954, du kích xã Sơn Hà đánh 2 xe bọc thép địch lấy nước ở sông Con (Ngân Điền).

Cùng với những thắng lợi to lớn và quan trọng trên chiến trường cả nước như: Tây Bắc, Hạ Lào, Tây Nguyên đã làm cho kế hoạch tập trung quân cơ động của địch phục vụ cho chiến dịch Át Lăng không thể thực hiện được, trái lại quân địch ngày càng bị phân tán.

Trong lúc địch đang hoang mang dao động, Bộ chỉ huy chiến dịch Át Lăng Pháp báo động cho các đơn vị biết “Quân chủ lực Việt Minh đã vào Phú Yên”, làm cho tinh thần quân lính hoảng sợ. Ngày 18 và 19-3-1954, một đại đội lính địch ở Tuy Hòa đấu tranh đòi về Nha Trang, Nam Bộ và hô khẩu hiệu đả đảo Bảo Đại. Ngày hôm sau hàng trăm lính tự động kéo vào Khánh Hòa.

Ngày 19-3-1954, Tỉnh ủy họp nhận định tình hình qua hai tháng đánh trả chiến dịch Át Lăng. Cuối tháng 3-1954, Tỉnh ủy và Ủy ban Kháng chiến Hành chính mở Đại hội mừng công tại Kỳ Lộ.

Sau đại hội, hai tiểu đoàn 365 và 375 nhanh chóng tiến sâu vào phía nam, chuẩn bị những trận đánh mới.

Đêm 21-3-1954, tiểu đoàn 365 và một đại đội của tiểu đoàn 375 dùng thuyền bí mật vượt sông Bàn Thạch, tiêu diệt 1 tiểu đoàn địch đóng tại Bàn Nham và Bàn Thạch. Trong lúc đó, du kích xã Hòa Hiệp dùng mìn đánh sập cầu suối Gõ, tấn công diệt gọn đồn Thạch Lâm.

Ngày 7-5-1954, tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ của Pháp bị tiêu diệt. Bộ chỉ huy chiến dịch Át Lăng của địch rút binh đoàn cơ động số 41 từ Diêu Trì quay về phòng thủ Tuy Hòa. Từ tháng 5-1954, quân Pháp chỉ còn tập trung ở các cứ điểm lớn như Tuy Bình, La Hai, Sông Cầu, Chí Thạnh và Tuy Hòa.

Ngày 28-5-1954 địch rút khỏi La Hai.

Chiều ngày 2-6-1954, quân ta tiêu diệt và làm chủ cứ điểm Tuy Bình, địch ở đồn Ea Riêng tháo chạy.

- Ngày 16-6-1954, địch rút chạy khỏi Sông Cầu.

- Ngày 19-6-1954, địch ở Chí Thạnh rút về Tuy Hòa.

Đêm 21-6-1954, từ núi Hùng, xã An Chấn kéo dài đến núi Sầm, xã Hòa Trị, ta mở cuộc tấn công địch trên một khu vực dài 10km rộng 6km. Lửa các kho xăng bốc cháy lên cao hàng chục mét, tiếng đạn bom bị phá hủy nổ rung chuyển cả vùng, hàng trăm xe địch ở Màng Màng (Hòa Kiến), núi Hùng bị đốt cháy. Tại Thị xã Tuy Hòa, ta tiêu diệt gần hết tiểu đoàn Khinh Quân, diệt 200 tên, phá hủy 100 xe quân sự, đốt cháy một kho xăng và nhiều kho đạn dự trữ.

Ngày 25-6-1954, đoàn xe địch gồm 90 chiếc vận chuyển vũ khí, lương thực do hai đại đội hộ tống sa vào ổ phục kích của ta tại Đèo Cả, 79 xe bị bắn cháy và lật nhào, ta giết và bắt sống trên 300 tên.

Ngày 29-6-1954, ta tập kích lần thứ hai vào thị xã Tuy Hòa, bằng pháo và súng cối.

Ngày 8-7-1954, ta đánh phá các kho dự trữ của địch ở phường 5, phường 6 thị xã Tuy Hòa.

Đến tháng 7-1954, địch chỉ còn đóng quân tại thị xã Tuy Hòa.

               Việc đánh bại chiến dịch Át lăng của thực dân Pháp, quân dân Phú Yên nói riêng, quân và dân Liên Khu 5 nói chung đã góp phần đập tan kế hoạch “Đánh nhanh thắng nhanh” của tướng Nava, đập tan âm mưu thủ đoạn của thực dân Pháp và can thiệp Mỹ nhằm giành thế chủ động về quân sự trên chiến trường Việt Nam và xoay chuyển cục diện chiến tranh ở Đông Dương.

Đánh bại chiến dịch Át Lăng là thắng lợi to lớn và quan trọng của quân và dân Phú Yên trong 9 năm kháng chiến chống Pháp, góp phần xứng đáng vào thắng lợi chung của cả nước và khu vực Nam Trung Bộ trong đông - xuân 1953 - 1954. Đó là ý nghĩa to lớn trong việc đánh bại chiến dịch Át lăng của quân và dân tỉnh Phú Yên

(Theo trang web Thuvienhaiphu.com.vn/Mục bộ sưu tập Phú Yên chuẩn bị kỷ niệm 400 năm)